Συνεργατισμός, Κοινωνική και Aλληλέγγυα Οικονομία, « Κοινά».

• 
• Συνεργατισμός (1)

Η κρίση του συστήματος δημιουργεί τεράστιο κενό κοινωνικής παραγωγής και αναπαραγωγής (με την επιστημονική έννοια του κοινωνικού, που περιλαμβάνει το οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό-πολιτισμικό επίπεδο). Σ’ αυτό το κενό, οι εκτοπιζόμενοι από την κρίση πολίτες συναντώνται,

αυτοοργανώνονται αμεσοδημοκρατικά χωρίς ανάθεση σε άλλους της διαχείρισης, δημιουργούν δικούς τους θεσμούς (αυτοθέσμιση) χωρίς εξαρτήσεις από κράτος - ιδιωτικές εταιρείες - κόμματα, δημιουργούν νέες κοινωνικές σχέσεις στον αντίποδα των καπιταλιστικών σχέσεων εξάρτησης – αποξένωσης - εκμετάλλευσης, διαχειρίζονται συνεργατικά (αυτοδιαχείριση) και αειφορικά τα κοινά αγαθά, δίνουν έμφαση στην τοπικότητα συμβάλλοντας στην κοινοτική αντίληψη, απομεγέθυνση, ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα, αντιμετώπιση της ανεργίας και προστασία του περιβάλλοντος.

Αυτή είναι η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Όχι ένα εγχείρημα φιλανθρωπίας ή ελεημοσύνης (ο ελεήμων και φιλάνθρωπος ισχυρός, που από τα πάνω βοηθάει τους αδύναμους), αλλά ένα κίνημα αντίστασης στην κοινωνική καταστροφή και κοινωνικής αλληλεγγύης (ισότιμα, από τα κάτω, με δράση από κοινού).

Εδώ γεννιέται η εναλλακτική. Όχι σαν ένα όραμα μιας καλύτερης ζωής στο απώτερο μέλλον, αλλά εδώ και τώρα, από εμάς και από τα κάτω. Οικοδομείται από τώρα μια κοινωνία των αναγκών και όχι των εμπορευμάτων, με γνώμονα τον άνθρωπο και όχι τα κέρδη, ένας κόσμος απαλλαγμένος από τον αυτοσκοπό της συσσώρευσης χρήματος.

Υπάρχει τέτοιος κόσμος; Υπάρχει. Σ’ όλο τον πλανήτη, σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι συμμετέχουν σ’ αυτόν. Κι ενώ η κρίση πλήττει τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις, τα συνεργατικά εγχειρήματα παντού αναπτύσσονται. Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερες από 2.500 τέτοιες συλλογικότητες και σε πολλούς τομείς.

• Συνεργατική οικονομία και τα Κοινά (2)

Από την αυγή του βιομηχανικού καπιταλισμού τον 17ο αιώνα, η συνεταιριστική οργάνωση έχει χρησιμοποιηθεί ως μια μορφή κοινωνικής αυτο-άμυνας ενάντια στην κυριαρχία του κεφαλαίου στις αγορές και στην ευρύτερη οικονομία, και πιο πρόσφατα – ενάντια στον κοινωνικό και οικονομικό αποικισμό των κοινωνικών και δημοσίων χώρων. Αυτή η διαδικασία έχει συνοδευτεί από μια σταθερή καταπάτηση και περίφραξη των Κοινών. Κατ’αυτό τον τρόπο, η ιδέα και η πραχτική της συνεταιριστικής οργάνωσης και το φαινόμενο των Κοινών είναι, ιστορικώς και φιλοσοφικώς, στενά συνδεδεμένα.

Σήμερα, υπάρχει μια αναβίωση της ιδέας των Κοινών τροφοδοτούμενη εν μέρει από την ταχέα περίφραξη και καταστροφή των εναπομείναντων κοινών και από την ανάδυση της ψηφιακής τεχνολογίας που με μοναδικό τρόπο έχει επιτρέψει νέες μορφές παραγωγής και διαμοιρασμού των κοινών στο πεδίο της γνώσης και της πληροφορίας – η ανάδυση των «άυλων κοινών». Επιπροσθέτως, οι συνεταιριστικές οικονομίες έχουν κατορθώσει να δώσουν παραδείγματα του πως η συνεργασία και η προώθηση του αμοιβαίου συμφέροντος μπορούν όχι μόνο να ανταγωνιστούν αλλά και να υπερβούν σε απόδοση το «καπιταλιστικό παράδειγμα».

• Η έννοια των «Κοινών» (3)

Η έννοια των κοινών αποτελεί περιοχή σκέψης, πολιτικών και ακτιβισμού. Ωστόσο για διάφορους λόγους τα κοινά παραμένουν δυσπρόσιτα στο να κατανοήσουμε τη φύση τους, και ξεγλιστρούν από εύκολες κατατάξεις και κατηγοριοποιήσεις, ίσως διότι και τα ίδια τα κοινά μεταλλάσσονται και διευρύνονται. Τα κοινά έχουν συζητηθεί και αναλυθεί κυρίως με οικονομικούς όρους και με όρους διαχείρισης, όχι όμως όσο τους αξίζει ως ρυθμιστές κοινωνικών συμπεριφορών και ως δείκτης τρόπου ζωής, ούτε με χωρικά δεδομένα ως ξεχωριστή κατηγορία χώρων, όπως ας πούμε οι ιδιωτικοί και οι δημόσιοι χώροι. Ωστόσο, μια από τις βασικές διαφορές του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού από παλαιότερες εποχές ή από άλλες κουλτούρες έγκειται στο γεγονός ότι βασίζεται σε ένα δυισμό των εννοιών δημόσιο και ιδιωτικό.

Tα κοινά σε ένα καθεστώς κυριαρχίας του δίπολου δημόσιο-ιδιωτικό, αποτελούν σήμερα μια υβριδική κατηγορία διότι μπορεί να προκύψουν από τροποποίηση του προηγούμενου καθεστώτος υπόστασής τους ως ιδιωτικοί ή δημόσιοι χώροι. Η έννοια των κοινών, αλλά και η κατηγορία των κοινωνικών σχέσεων και χωρικών τυπολογιών επάνω στις οποίες βασίζεται αυτή η έννοια για να παραμένει ζωντανή κάποτε υπήρξε αυτονόητη, αλλά όχι σήμερα. Για πολλούς αιώνες και με την πάροδο του χρόνου -ακόμη και αυτή τη στιγμή ιδιαίτερα έντονα- συντελείται μία συστηματική απογύμνωση της ζωής από τα κοινά, προς όφελος κυρίως του ιδιωτικού αλλά και του δημόσιου. Έτσι, στερούμαστε σε απελπιστικό βαθμό μία κουλτούρα των κοινών και βιώνουμε τις τραγικές συνέπειες και τις επιπτώσεις αυτής της έλλειψης καθημερινά. Ωστόσο όσο και αν η διόγκωση του ιδιωτικού και του δημόσιου τείνει να καταλάβει το σύνολο του χώρου, πάντα εμφανίζονται κενά.

Και είναι σε αυτά τα κενά όπου αναδύεται αυθόρμητα η αίσθηση του «κοινού», ανοίγοντας νέες περιοχές ανθρώπινης παραγωγής, πολιτισμού και πολιτικής. Ενδέχεται αυτή η περιοχή να είναι καθοριστική στον τρόπο που θα ζήσουμε στο μέλλον και που θα αναζητήσουμε λύσεις στα σημερινά τοπικά και παγκόσμιά μας αδιέξοδα.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Παραπομπές

(1) Κώστα Νικολάου, «Συνεργατισμός: Ένας άλλος υπαρκτός κόσμος αντίστασης, κοινωνικής αλληλεγγύης και δημιουργίας», Kυριακάτικη Ελευθεροτυπία 1.12.2013

(2 ) Τζών Ρεστάκης , περίληψη εισήγησης στο Φεστιβάλ Κοινών - Ηράκλειο 17-18/4/2015

(3) Νίκος Αναστασόπουλος, απόσπασμα άρθρου «Οικοκοινότητες και τα Κοινά», Φεστιβάλ Κοινών, Ηράκλειο 17-18 /4/ 2015