Aπό την κρίση της πόλης στην πόλη της αλληλεγγύης (*)

Μιλώντας για την «πόλη», εννοούμε τόσο τον « χώρο της πόλης», τον αστικό και τον περιαστικό χώρο, όσο και τους «ανθρώπους της πόλης», την «κοινωνία των ανθρώπων».

Τις τελευταίες δεκαετίες η Αττική/Αθήνα αποτελεί ένα εκτεταμένο πεδίο κοινωνικού και οικολογικού μετασχηματισμού. Η κυρίαρχη καπιταλιστική-νεοφιλελευθερη "ανάπτυξη", η οποία στις μέρες μας πνέει τα λοίσθια, έχει ως αποκλειστικό στόχο την ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία κάποιων -ελάχιστων ιδιωτών που προκλητικά συσσωρεύουν χρήμα, αδιαφορώντας για την αντιμετώπιση των πραγματικών κοινωνικών αναγκών.

Η παραδοσιακή "εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο" σε συνδυασμό με την πρωτόγνωρης έκτασης και έντασης εκμετάλλευση του χώρου της πόλης και της φύσης από τον άνθρωπο, - και κυρίως από αυτούς που διαθέτουν την οικονομική δύναμη - αποκτά καινούργιες διαστάσεις και αποτελεί ένα εκρηκτικό μίγμα για την εξέλιξη της πόλης τα επόμενα χρόνια.

Μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, αναπτύσσονται κοινωνικές αντιστάσεις σε τοπικό ή κεντρικό επίπεδο ενάντια στην παραχώρηση δημόσιας γης και δημόσιων χώρων σε ιδιώτες για μακροχρόνια εκμετάλλευση, ενάντια στην εμπορευματοποίηση των ελεύθερων χώρων, των παραλιών, των δασικών χώρων και των ορεινών όγκων. Ακόμη αναπτύσσονται δίκτυα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, αυτο-οργανωμένες συλλογικότητες που λειτουργούν αμεσο-δημοκρατικά, αποτελώντας "έναν άλλο υπαρκτό κόσμο".

Από την πόλη της κρίσης ….

Η μεταπολίτευση του 1974 βρίσκει την Αθήνα να «ξεχειλίζει» προς το Θριάσιο Πεδίο και στη συνέχεια προς τον κάμπο των Μεσογείων. H προσπάθεια του Αντώνη Τρίτση να ανακόψει την οικιστική επέκταση στην Αττική , δεν είναι τελικά αποτελεσματική. Η εγκατάσταση του Αεροδρομίου στα Σπάτα και στην συνέχεια η διασπορά Ολυμπιακών εγκαταστάσεων (περιοχή ΟΑΚΑ-Μαρούσι, Ολυμπιακό Χωριό στην Πάρνηθα, παραλία Σαρωνικού κ.α), δίνουν μιαν άλλη τροπή στην διαμόρφωση του «χώρου της πόλης», ενώ η διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δίνει την δυνατότητα οικονομικής ανόδου σε εκτεταμένα μικροαστικά στρώματα και της μετάλλαξης τους σε «νεόπλουτους» που συνήθως ζούνε με δανεικά.

Η Αθήνα αποκτά χαρακτηριστικά «φούσκας», τόσο όσον αφορά την εκμετάλλευση του χώρου, όσο και την οικονομική ανάπτυξη των κατοίκων της, ιδιαίτερα των μικρο-μεσαίων στρωμάτων. Η ανοιχτή οικονομική κρίση που εκδηλώνεται μετά το 2008, ανακόπτει ουσιαστικά κάθε οικοδομική-επεκτατική δραστηριότητα στην Αθήνα. Παραχωρείται δημόσιος χώρος σε συγκεκριμένους ιδιώτες για εκμετάλλευση και εμφανίζονται στο προσκήνιο κάποιες σημειακές αναπλάσεις- επεμβάσεις από έλληνες και ξένους ιδιώτες-επενδυτές - «χορηγούς». Η παραλιακή ζώνη του Σαρωνικού, το Ελληνικό, η ανάπλαση της Πανεπιστημίου, κάποιων γειτονιών όπως ο Κεραμεικός και το Μεταξουργείο, ως συνέχεια της «αναβάθμισης» της Πλάκας και του Ψυρή, αναφέρονται πλέον ως η απάντηση στην οικοδομική στασιμότητα αλλά και στην «αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος», ώστε να μετατραπεί η Αθήνα σε ελκυστικό τουριστικό προορισμό. Η οικονομική κρίση επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας και προφανώς αποτυπώνεται στον χώρο των δήμων στους οποίους ζούμε και κινούμαστε.

Η Αθήνα, ως πρωτεύουσα της χώρας αποτελεί το κεντρικό σκηνικό αποτύπωσης της κοινωνικό-οικονομικής κρίσης.

….στην πόλη της αλληλεγγύης

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, οι «άνθρωποι της πόλης» περιθωριοποιούνται και μετασχηματίζονται ραγδαία σε επαίτες. Δεν μπορούν πλέον να πληρώνουν τα δανεικά τους και δεν μπορούν να λάβουν καινούργια δάνεια. Δεν μπορούν να πληρώνουν τους νέους φόρους που τους επιβάλλονται, τους διογκωμένους λογαριασμούς της ΔΕΗ. Χάνουν τις δουλειές τους, τα μαγαζιά τους, τις επιχειρήσεις τους, τα σπίτια τους. Η ανεργία και η υποαπασχόληση κάνει θραύση και οι μισθοί και οι συντάξεις παγώνουν και συρρικνώνονται με αποτέλεσμα να περιορίζεται η κατανάλωση και να νεκρώνουν τα πάντα. Η πόλη-εμπόρευμα απευθύνεται πλέον σε όλο και λιγότερους κατοίκους της.

Έτσι, ο χθεσινός «νοικοκύρης» βρίσκεται πλέον σε τραγική κατάσταση και προσπαθεί να βρει στήριγμα όχι πλέον στους παραδοσιακούς κομματικούς μηχανισμούς, στους βουλευτές και στους πολιτικάντηδες, αλλά στις νέες κοινωνικές δομές που ξεφύτρωσαν. Το όποιο κοινωνικό κράτος είχε επιβιώσει, εξαφανίζεται σταδιακά, και την σκυτάλη παίρνουν υποκατάστατα που παρέχονται από τους δήμους και την εκκλησία ενώ παράλληλα αναπτύσσονται ανεξάρτητες δομές κοινωνικής αλληλεγγύης:

Κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία, συσσίτια, ξενώνες προσωρινής διαμονής, κοινωνικοί συνεταιρισμοί, προώθηση προϊόντων «χωρίς μεσάζοντες», δωρεάν μαθήματα, Τράπεζες ανταλλαγής χρόνου, οικο-κοινότητες, αυτοδιαχειριζόμενοι αστικοί αγροί, καταλήψεις στέγης, αποτελούν πρωτοβουλίες από τα κάτω. Απέναντι στο χρεωκοπημένο μοντέλο «ανάπτυξης», επιχειρείται ένα διαφορετικό μοντέλο.

Η συνεργατική και αλληλέγγυα οικονομία, αποτελεί μια πρόταση με πολλούς αποδέκτες, αναδεικνύοντας έναν άλλο υπαρκτό κόσμο.

Πάνος Τότσικας

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

(*) To κείμενο αυτό περιλαμβάνει εκτεταμένα αποσπάσματα από την Εισήγησή μου στην εκδήλωση με θέμα «Πόλη και Φράγκα» που οργάνωσε η «Libby Sacer Foundation» στις 8 Οκτωβρίου 2014.